Nous Nutrition and Health

Παχυσαρκία: κόστος για την ατομική και δημόσια υγεία

Η παχυσαρκία (obesity) δεν αποτελεί απλώς ένα πρόβλημα διαχείρισης του σωματικού βάρους με αισθητικό αντίκτυπο ή αποκλειστική ευθύνη του παχύσαρκου ατόμου, αλλά είναι μια πολυπαραγοντική νόσος που ενέχει αρνητικές επιπτώσεις για την υγεία (health risks). Ορίζεται από την τιμή Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ: κιλά/μέτρα²) > 30, που δείχνει ένα αρκετά αυξημένο βάρος σε σχέση με το ύψος του ατόμου, σε συνδυασμό με υπερβολική συσσώρευση λίπους στο σώμα, ιδίως στην κοιλιακή χώρα (ενδοκοιλιακό ή σπλαχνικό λίπος, visceral fat).

Η παχυσαρκία επιδρά σημαντικά στην εικόνα που έχει το άτομο για τον εαυτό του και την αυτοεκτίμηση του, στις κοινωνικές και διαπροσωπικές του σχέσεις συνδεόμενη με αρνητικό κοινωνικό αντίκτυπο (“κοινωνικό στίγμα”) που γίνεται αισθητό από τα σχολικά χρόνια, συνεπώς επιδρά και στην ψυχική υγεία (mental health). Παράλληλα η παχυσαρκία συνδέεται με καρδιακές και μεταβολικές διαταραχές που μπορεί να εξελιχθούν σε χρόνια νοσήματα, όπως ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2, η υπέρταση, οι υπερλιπιδαιμίες, νοσήματα της καρδιάς και των αγγείων, κάποιες μορφές καρκίνου όπως ο καρκίνος του μαστού και του εντέρου, υπνική / αποφρακτική άπνοια, μυοσκελετικές παθήσεις, οστεοαρθρίτιδα και χολολιθιάσεις, επιφέροντας συνολικά τεράστιο οικονομικό κόστος για το σύστημα υγείας.

Αιτίες παχυσαρκίας και επιπολασμός στην Ελλάδα

Η αιτία εμφάνισης της παχυσαρκίας έγκειται στο θετικό ενεργειακό ισοζύγιο (positive energy balance), δηλαδή τη συστηματική πρόσληψη περισσότερων θερμίδων από τις καύσεις του οργανισμού, ωστόσο τούτο το ισοζύγιο επηρεάζεται από ποικίλους περιβαλλοντικούς αλλά και γενετικούς παραγόντες που δε βρίσκονται πάντα κάτω από τον έλεγχο του ατόμου αλλά δύνανται να επηρεάσουν ενεργά τις καθημερινές του επιλογές διατροφής και τρόπου ζωής, που είναι και αυτές που διαμορφώνουν προς τα πού γέρνει εν τέλει το ενεργειακό ισοζύγιο (energy balance).

Αναμφισβήτητα ζούμε σε ένα παχυσαρκογόνο περιβάλλον που κατακλύζεται από:

• έτοιμες, γρήγορες και τυποποιημένες διατροφικές επιλογές που διατίθενται ευρέως, οι οποίες είναι πλούσιες σε θερμίδες αλλά με χαμηλή θρεπτική αξία.
• κοινωνικές επιρροές του σχολικού και φιλικού περιβάλλοντος, αλλά και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που παρέχουν ελεύθερη πρόσβαση σε ανθυγιεινά σωματικά πρότυπα και σε διατροφικές συστάσεις από μη ειδικούς.
• τεχνολογικά trends που συνάδουν με την αδράνεια και τον καθιστικό τρόπο ζωής.

Ενδεικτικά, οι μελέτες διαΝΕΟσις και ΕΥΖΗΝ Ελλήνων επιστημόνων καταλήγουν στα ακόλουθα ανησυχητικά συμπεράσματα για τις διαστάσεις που έχει λάβει η παιδική παχυσαρκία στη χώρα μας:

• Το 63% των ατόμων ηλικίας άνω των 18 ετών στην Ελλάδα είναι υπέρβαρα (overweight, ΔΜΣ: 25-29,9) ή παχύσαρκα (obese, ΔΜΣ >30).
• 1 στους 4 Έλληνες ή Ελληνίδες έχουν παχυσαρκία, ενώ 1 στα 3 Ελληνόπουλα είναι υπέρβαρο.
• Στα ¾ των ελληνικών οικογενειών, τουλάχιστον ένας από τους δύο γονείς είναι υπέρβαρος ή παχύσαρκος, και αμφότεροι γονείς στο ¼ των οικογενειών.
• Στην Ελλάδα εμφανίζονται τα μεγαλύτερα ποσοστά υπέρβαρου και παχυσαρκίας στην Ευρώπη, πολύ περισσότερο στις επαρχιακές και αγροτικές περιοχές. Επίσης, στις νησιωτικές περιοχές εντοπίζεται αυξημένο ποσοστό κακής φυσικής κατάστασης και υπερβάλλοντος βάρους ή παχυσαρκίας, σε σύγκριση με την ηπειρωτική Ελλάδα.
• Στις πολύ μικρές ηλικίες τα κορίτσια είναι συχνότερα υπέρβαρα ή παχύσαρκα σε σύγκριση με τα αγόρια, ποσοστά που εξισώνονται έως την εφηβεία.
• Η παιδική παχυσαρκία (childhood obesity) αναμένεται να αυξηθεί κατά 60% την προσεχή δεκαετία.
• Η παχυσαρκία στο 70% των εφήβων εξακολουθεί να υφίσταται και μετά την ηλικία των 30 ετών.

Επίσης:

• Το 88% των γονέων υπέρβαρων παιδιών προσχολικής ηλικίας και το 55,8% των γονέων παχύσαρκων παιδιών, θεωρούν ότι το παιδί τους έχει φυσιολογικό σωματικό βάρος.
• Ένα πάρα πολύ μικρό ποσοστό (8%) των Ελλήνων πολιτών γνωρίζει τις διατροφικές συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).
• 1 στους 4 ενήλικες καταναλώνει επαρκή ποσότητα φρούτων και λαχανικών βάσει συστάσεων.
• Οι Έλληνες περνούν περισσότερες από 3 ώρες της καθημερινότητας τους μπροστά σε οθόνες εκτός των ωρών εργασίας τους (νούμερο-πρωτιά στην Ευρωπαϊκή Ένωση).
• Το συντριπτικό 68% των Ελλήνων δε γυμνάζεται (ποσοστό-πρωτιά στην Ευρωπαϊκή Ένωση), ενώ μόνο το 35% γνωρίζει τις συστάσεις του ΠΟΥ για καθημερινή φυσική δραστηριότητα.

Πρόληψη και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας

Ο κατάλληλος περιορισμός της ενεργειακής πρόσληψης υπό την καθοδήγηση διατροφολόγου, με ισορροπημένα πιάτα που έχουν ποιοτικές θερμίδες και αυξημένη θρεπτική αξία, σε συνδυασμό με την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, είναι η συνιστώμενη προσέγγιση για τον έλεγχο και την αποτελεσματική ρύθμιση του σωματικού βάρους. Ειδικότερα στην παιδική και εφηβική ηλικία, η παχυσαρκία ή το υπερβάλλον βάρος μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη συνεργασία γονιού, παιδιάτρου και διατροφολόγου, με διαφορετική προσέγγιση από ότι σε έναν ενήλικα, βάσει των καμπυλών ανάπτυξης, με γνώμονα την καλή κατάσταση θρέψης (nutritional status), την υγεία, τη διαμόρφωση ορθών διατροφικών συνηθειών και μιας υγιούς σχέσης με την τροφή και τη σίτιση.

Πρακτικές λύσεις διατροφής και άσκησης για παιδιά, εφήβους και ενήλικες

• Ξεκινήστε την ημέρα με ένα θρεπτικό πρωινό που να περιλαμβάνει τροφές όπως γάλα, γιαούρτι, αυγό, δημητριακά ολικής αλέσεως, φρούτα, κεφίρ, ταχίνι ή φυστικοβούτυρο.
• Επιλέξτε ένα ισορροπημένο σχολικό ή εργασιακό γεύμα από το σπίτι, όπου οι υδατάνθρακες να συνοδεύονται από μια πηγή πρωτεϊνης και ελαιόλαδο ως βασική πηγή λίπους.
• Σερβίρετε κατάλληλη μερίδα φαγητού, τις σωστές ώρες.
• Στοχεύστε σε ισορροπημένα γεύματα και σνακ ανά 3-4 ώρες.
• Επιλέξτε ψάρια και θαλασσινά 1-2 φορές την εβδομάδα, ομοίως και κοτόπουλο, οριοθετήστε το κόκκινο κρέας έως 1 φορά την εβδομάδα, και εντρυφήστε σε πιάτα με όσπρια και λαχανικά, περιλαμβάνοντας γαλακτοκομικά και φρούτα στην καθημερινή σας διατροφή.
• Ετοιμάστε τη λίστα για τα ψώνια και επισκεφθείτε το σουπερμάρκετ μαζί με το παιδί όντας χορτάτοι, μαγειρέψτε και γευματείστε οικογενειακά γύρω από το τραπέζι.
• Αθληθείτε μαζί με το παιδί, αφιερώστε χρόνο στις δραστηριότητές του, περπατήστε, κολυμπήστε, οργανώστε εκδρομές ή σύντομες εξόδους στη φύση ή σε χώρους αναψυχής και άθλησης.
• Ενυδατωθείτε επαρκώς μέσα στην ημέρα, πολύ περισσότερο σε συνθήκες εφίδρωσης.
• Θέστε ρεαλιστικούς στόχους απώλειας βάρους, υπό την καθοδήγηση διατροφολόγου.

Πηγές:

• Εθνικός Διατροφικός Οδηγός για Βρέφη, Παιδιά και Εφήβους
• Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παχυσαρκίας
• Μελέτη διαΝΕΟσις – Η παχυσαρκία και οι συνέπειές της
• Arnaoutis et al. (2021) Students living in the islands are heavier and have lower fitness levels compared to their mainland counterparts; results from the national action for children’s health (ΕΥΖΗΝ) program. Behav Med, 47 (3): 236-245.
• Harvard Health Publishing – Why people become overweight.
• Harvard School of Public Health – Obesity Prevention Source: Health risks.
• Liberali et al. (2020) Dietary patterns and childhood obesity risk: A systematic review. Child Obes, 16 (2): 70-85.
• Mayo Clinic – Obesity
• National Heart, Lung and Blood Institute – Balance food and activity
• O Hill et al. (2013) The importance of energy balance. Eur Endocrinol, 9 (2): 111-115.
• Romieu et al. (2017) Energy balance and obesity: what are the main drivers? Cancer Causes Control, 28 (3): 247-258.
• WHO Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health
• World Obesity Day

Ιωάννα Αδαμίδου MS, RD

Διαιτολόγος – Διατροφολόγος & Βιολόγος